Ở Nam Kỳ nhà cửa thường nằm dọc theo bờ sông, kinh rạch hoặc dọc theo con lộ. Nhà dọc sông để hứng gió mát, cũng cho ghe xuồng cặp vô giao lưu. Nhà theo lộ là nhà mặt tiền, tiện buôn bán, ra vô chợ quận
Có câu” Lấy vợ hiền hòa, xây nhà hướng nam”, tuy nhiên do sông rạch và đường lộ nó chọt tứ tung hướng nên người Nam Kỳ cũng cất nhà tùm lum tà la hướng theo nó
Hồi xưa đất đai còn rộng minh mông, người Nam Kỳ không có khái niệm làm hàng rào kiên cố như bây giờ, hàng xóm cách nhau một cái hẻm, một cái mương nước, đất nhà ai nhà đó cất, mà cất cái nhà ngay chánh giữa miếng đất, không có khép nép vô góc.
Người Nam Kỳ có làm hàng rào là những hàng cây xanh như lồng đèn, cây trà được trồng xung quanh cái nhà, mục đích làm ranh không có phòng trộm cướp
Nhà giàu hay nghèo đều chừa đàng trước hàng ba một cái sân ,hai bên là vườn cây
Dân Bắc Kỳ xưa cất nhà rộng bề ngang hẹp bề dài và không có chái ,không có hàng ba thì dân Nam Kỳ cất nhà hẹp bề ngang rộng bề dài. Nhà Miền Nam có chái, có hàng ba hóng gió. Do ảnh hưởng của người Minh Hương nên nhà Nam Kỳ dài thẳng xuống sau gọi là nhà có hậu
Thường nhà Nam Kỳ là ba gian hai chái hoặc chữ đinh và kéo dài về sau một căn nhà nữa, cái nhà sau nối với nhà trước bằng cái máng xối hứng nước mưa để uống, kiểu này gọi là nhà “sắp đọi” tức là “xếp chén”
Hồi xưa nhà có cột kèo toàn bằng cây, các cây cột được đặt trên đá tảng Biên Hòa
Nhà giàu vách ván lợp ngói âm dương hoặc ngói móc (Ngói Tây) , nhà nghèo lợp lá, vách lá (lá dừa nước). Sau này có tường xi măng và tole thiếc, tole xi măng
Người Nam Kỳ bình dân bài trí gian giữa nhà như sau: Chánh giữa là bàn thờ tổ tiên, trước bàn thờ là một cái bàn dài và 6 cái ghế , hai bên lót hai bộ ván (bộ ngựa) loại ván 3 tấm
Nhà giàu thì giữa có tới 3 cái bàn thờ, bàn thờ giữa thờ Phật ,bên trái thờ cha mẹ, bên phải thờ ông bà cố, ông bà nội, trước bàn thờ giữa là bộ salon hoặc trường kỹ ,hai bên là hai bộ ngựa ,loại ván 1 tấm.
Khách quý tới nhà sẽ ngủ ở 2 bộ ván này.
Bài bởi Nguyễn Gia Việt.
